Tác giả: Tarun Sai Lomte
Ngày 14/8/2025
Một nghiên cứu mới cho thấy các virus hô hấp thường gặp có thể “đánh thức” các tế bào ung thư vú ở trạng thái ngủ, kích hoạt cơ chế miễn dịch làm gia tăng nguy cơ tái phát, đồng thời gợi mở những chiến lược phòng ngừa mới.
Nghiên cứu: Nhiễm virus hô hấp đánh thức tế bào ung thư vú di căn trong phổi
Trong nghiên cứu vừa công bố trên Nature, nhóm các nhà khoa học quốc tế đã chứng minh rằng nhiễm virus hô hấp có thể kích hoạt sự “thức tỉnh” của các tế bào ung thư vú di căn (DCCs) đang ở trạng thái tiềm ẩn trong phổi.
Ung thư vú là loại ung thư phổ biến nhất ở nữ giới và là nguyên nhân tử vong do ung thư đứng thứ hai tại Hoa Kỳ. Các tế bào ung thư lan tỏa (DCCs) có thể tồn tại trong trạng thái ngủ nhiều năm sau khi bệnh thuyên giảm, trước khi tái phát di căn. Sự tiến triển hay duy trì trạng thái ngủ của các tế bào này phụ thuộc vào vi môi trường khối u và các yếu tố nội tại của tế bào. Đáng chú ý, chỉ cần sự xáo trộn trong vi môi trường cũng có thể thúc đẩy di căn.
Các bệnh nhiễm virus hô hấp rất phổ biến; cúm mùa ảnh hưởng đến hơn một tỷ người mỗi năm. Những bệnh này thường gây viêm phổi kèm theo sự gia tăng các cytokine viêm (interferon [IFN] và interleukin-6 [IL-6]) cũng như sự huy động của các tế bào miễn dịch như đại thực bào, tế bào T và bạch cầu trung tính. Các cơ chế viêm này đã được ghi nhận là có vai trò điều hòa quá trình di căn.
Kết quả nghiên cứu
Trong nghiên cứu này, các nhà khoa học sử dụng mô hình chuột mang tế bào ung thư vú MMTV-Her2 để đánh giá tác động của virus cúm A (IAV) đối với trạng thái ngủ của DCCs. Sau khi chuột được nhiễm IAV với liều dưới mức gây chết, cả chuột MMTV-Her2 và chuột hoang dã đều cho thấy đáp ứng viêm và động học thải trừ virus tương đồng.
Phân tích mô phổi tại nhiều thời điểm cho thấy số lượng tế bào HER2+ tăng mạnh, với gánh nặng di căn tăng đến 1.000 lần trong vòng 3–15 ngày sau nhiễm. Số lượng này vẫn duy trì cao ở các thời điểm 28 và 60 ngày, thậm chí còn phát hiện được sau 9 tháng.
Không có thay đổi đáng kể ở tuyến vú, cũng như không ghi nhận sự gia tăng tế bào ung thư lưu hành trong máu, cho thấy sự gia tăng tế bào HER2+ tại phổi không phải do “gieo rắc” mới từ tuyến vú.
Đáng chú ý, các tế bào DCCs khi thoát khỏi trạng thái ngủ đã trải qua sự chuyển đổi biểu hiện kiểu hình từ trung mô (vimentin+) sang biểu mô (EpCAM+). Nhiễm IAV kích thích sự chuyển đổi này, tạo ra kiểu hình “lai” vừa giữ dấu ấn trung mô vừa có khả năng tăng sinh mạnh mẽ.
Phân tích RNA-seq cho thấy sự hoạt hóa các con đường viêm (IL-6–JAK–STAT3), tạo mạch và tái cấu trúc chất nền ngoại bào – những cơ chế hỗ trợ quá trình phát triển khối u. IL-6 được xác định là yếu tố then chốt trong giai đoạn đầu kích hoạt DCCs.
Nghiên cứu cũng chỉ ra tiến trình hai giai đoạn: (1) IL-6 thúc đẩy chuyển đổi kiểu hình và tăng sinh nhanh; (2) sau khi tế bào T được huy động, các tế bào CD4+ duy trì quần thể DCCs bằng cách ức chế đáp ứng miễn dịch của tế bào CD8+. Việc loại bỏ tế bào CD4+ đã phục hồi chức năng hiệu quả của CD8+, giúp loại trừ tốt hơn các DCCs.
Ngoài ra, nghiên cứu với chủng SARS-CoV-2 thích nghi trên chuột (MA10) cho thấy cơ chế tương tự: nhiễm SARS-CoV-2 gây tăng IL-6 và IFNα tại phổi, dẫn đến gia tăng đáng kể số lượng tế bào HER2+, với sự chuyển đổi kiểu hình tương tự mô hình cúm A. Hiện tượng này giảm rõ rệt ở chuột bị loại bỏ IL-6.
Phân tích dữ liệu từ UK Biobank cho thấy những người sống sót sau ung thư có kết quả xét nghiệm dương tính SARS-CoV-2 có nguy cơ tử vong cao hơn rõ rệt, ngay cả sau khi loại trừ các ca tử vong do COVID-19. Nguy cơ tử vong do ung thư tăng gần gấp đôi ở nhóm này. Tương tự, dữ liệu từ Flatiron Health Database ghi nhận bệnh nhân ung thư vú từng mắc COVID-19 có nguy cơ tiến triển di căn phổi cao hơn, mặc dù khi hiệu chỉnh nhiều yếu tố thì kết quả không còn đạt ý nghĩa thống kê, nhưng xu hướng vẫn nhất quán.
Kết luận
Kết quả nghiên cứu cho thấy nhiễm virus hô hấp có thể thúc đẩy sự “thức tỉnh” và tăng sinh của các tế bào ung thư tiềm ẩn, thông qua cơ chế phụ thuộc IL-6 và sự hình thành “hốc miễn dịch” CD4+ làm suy yếu đáp ứng kháng u của CD8+.
Những dữ liệu này cung cấp bằng chứng quan trọng về mối liên hệ giữa nhiễm virus hô hấp và nguy cơ tái phát ung thư, nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về các chiến lược phòng ngừa và quản lý nhằm giảm thiểu nguy cơ tiến triển di căn sau nhiễm trùng.
Tài liệu tham khảo:
Chia SB, Johnson BJ, Hu J, et al. (2025). Respiratory viral infections awaken metastatic breast cancer cells in lungs. Nature. DOI: 10.1038/s41586-025-09332-0
